Szolginia Witold Ryszard, pseud. literacki Tolu z Łyczakowa (1923–1996), architekt, pisarz, grafik.
Ur. 11 III we Lwowie, był synem Leona, ogrodnika, później funkcjonariusza Policji Państw., i Adeli z Bukowskich. Miał brata Lesława (1925–2003), absolwenta krakowskiej ASP, konserwatora dzieł sztuki, pracującego głównie dla Kurii Biskupiej w Pelplinie.
W l. 1929–35 uczył się S. we Lwowie w Publicznej Szkole Powszechnej Męskiej im. św. Antoniego. Następnie uczęszczał tamże do VI Państw. Gimnazjum im. Stanisława Staszica, gdzie w r. 1939 uzyskał tzw. małą maturę. Naukę kontynuował podczas okupacji sowieckiej w gimnazjum przemianowanym na szkołę średnią nr 12; maturę z wynikiem celującym otrzymał 21 VI 1941. Podczas okupacji niemieckiej zarobkował jako sprzedawca gazet i goniec w urzędzie skarbowym, brał udział w redagowaniu i kolportowaniu prasy podziemnej. Po ponownym zajęciu Lwowa przez Armię Czerwoną w lipcu 1944 studiował przez dwa lata architekturę w Lwowskim Inst. Politechnicznym (dawnej Politechn. Lwow.).
W maju 1946, w ramach tzw. repatriacji, S. wyjechał z rodziną do Polski. Po krótkim pobycie w Opolu kontynuował studia w Krakowie na Wydz. Architektury, jednym z tzw. Wydziałów Politechnicznych Akad. Górn., przekształconych następnie w Politechn. Krak. W okresie 1 I – 30 IX 1949 pracował równocześnie na macierzystym Wydziale jako asystent w Zakł. Budownictwa Ogólnego; dyplom magistra inżyniera architekta otrzymał w r. 1950. Osiadł następnie w Warszawie, gdzie podjął pracę jako starszy asystent w Inst. Techniki Budowlanej; prowadził, samodzielnie i w zespołach, badania w zakresie technologii i wytrzymałości materiałów oraz konstrukcji prefabrykatów budowlanych. W r. 1952 został członkiem Stow. Architektów RP (SARP) i t.r. podjął pracę w Inst. Urbanistyki i Architektury; objął funkcję kierownika Zakł. Dokumentacji i Informacji Naukowej, pracując od r. 1954 na stanowisku adiunkta. Był konsultantem warszawskich biur projektów; w czasopismach fachowych publikował prace z zakresu projektowania ceramiki architektonicznej oraz licowych powierzchni prefabrykowanych elementów wielkowymiarowych. Od młodości uprawiał turystykę górską.
S., uczuciowo związany ze Lwowem swego dzieciństwa, od poł. l. pięćdziesiątych pisał wiersze w lwowskiej gwarze miejskiej, tzw. bałaku; opatrywał je rysunkami i kolportował wśród znajomych. W tym czasie podjął też próbę językoznawczego opracowania «bałaku». Od r. 1955 wygłaszał pogadanki radiowe z dziedziny urbanistyki i architektury, przeznaczone zarówno dla młodzieży, jak i dorosłych (wygłosił ich ponad trzysta). Podobnej problematyce poświęcił swoje książki: A jak Tomku w twoim domku (W. 1960), Cuda techniki na przestrzeni dziejów (W. 1961), Przyroda uczy budować (W. 1962), Budujemy mosty (W. 1965), Życie miast (W. 1966) i Budujemy nowy dom (W. 1967). W l. 1962, 1963, 1966 i 1968 zdobywał nagrody w corocznych konkursach im. Brunona Winawera za najlepsze publikacje popularyzujące naukę i technikę.
W r. 1968, pierwszy raz po drugiej wojnie światowej, S. odwiedził Lwów. Korzystając z liberalizacji polityki l. siedemdziesiątych opublikował zbeletryzowane wspomnienia Dom pod żelaznym lwem (W. 1971). Chociaż pozbawione nazwy miasta, spotkały się one z entuzjastycznym przyjęciem, zwłaszcza ze strony Polaków pochodzących ze Lwowa. Wokół warszawskiego domu S-i na Mokotowie zaczęło skupiać się grono tamtejszych lwowiaków, tworzących nieformalne koło literacko-artystyczne. Uczestniczący w tych spotkaniach Zbigniew Herbert nazwał S-ę «strażnikiem miasta i grobów», a Jerzy Michotek poświęcił mu balladę „Łyczakowski Ślipunder”. Zafascynowany od młodości pisarstwem Jana Parandowskiego, S. zawarł z nim znajomość i w r. 1974 wydał w 111 numerowanych egzemplarzach bibliofilskich zaprojektowane przez siebie ekslibrysy dla pisarza pt. Na słunecznym zygarze (Kat.). W r. 1973 odszedł z Inst. Urbanistyki i Architektury, a w r. 1974 zatrudnił się w Inst. Kształtowania Środowiska jako redaktor merytoryczny w Zespole Wydawnictw. Na Wydz. Architektury Politechn. Krak. przygotował pod kierunkiem Wiktora Zina pracę Problemy i środki kształtowania nastroju przestrzeni miejskich i w maju 1975 uzyskał stopień doktora nauk technicznych. Opublikował książki Architektura i budownictwo. Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich (W. 1975, wyd. 3, 1991) i Poczet wielkich architektów (W. 1976). Na podstawie rozprawy Informacja wizualna w krajobrazie miejskim (W. 1978) oraz dotychczasowego dorobku naukowego otrzymał w r. 1979 na Politechn. Krak. stopień doktora habilitowanego. W Inst. Kształtowania Środowiska pracował od r. 1980 jako docent. W r. 1981 wydał Estetykę miasta (W.), a w r. 1985 Cuda architektury (W.). W «drugim obiegu» w nakładzie stu egzemplarzy opublikował pod pseud. Tolu z Łyczakowa dwa tomiki swych wierszy w gwarze lwowskiej, opatrzone własnymi ilustracjami: Krajubrazy syrdeczny (Londyn 1984, właśc. Bytom 1986) oraz Kwiaty lwowskie (Bytom 1987). Kilka utworów S-i weszło do wydanej również w «drugim obiegu» antologii „Semper Fidelis. Wiersze o Lwowie 1918–1983” (W. 1986).
Po reorganizacji Inst. Kształtowania Środowiska pracował S. od r. 1987 w stołecznym Inst. Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej. T.r. w Warszawie ukazały się jego książki: Ład przestrzenny w zespole mieszkaniowym, Cuda inżynierii oraz Geniusze szczęśliwi, geniusze nieszczęśliwi. S. należał do założycieli powstałego w r. 1988 Stołecznego Oddz. Tow. Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich (TMLiKPW); był wiceprezesem pierwszego zarządu, potem członkiem zarządu do r. 1994. Po zmianie ustroju politycznego w r. 1989 występował z prelekcjami o Lwowie w oddziałach TMLiKPW na terenie całej Polski, a w Programie III Polskiego Radia miał gawędy pt. Krajobrazy serdeczne. W r. 1989 ukazało się uzupełnione wydanie Domu pod Żelaznym Lwem (W.), a także praca Historiografia architektury i urbanistyki dawnego Lwowa (W.). W tece Lwów w grafice (W. 1990) zamieszczono 44 grafiki autorstwa S-i.
W październiku 1990 przeszedł S. na emeryturę. Zajął się wtedy badaniami nad historią i zabytkami Lwowa oraz popularyzowaniem wiedzy o tym mieście. W r. 1991 wydał pracę Ikonografia dawnego Lwowa. Cz. 1 Najstarsze widoki Lwowa (W.). W „Biuletynie Historii Sztuki” (1991 nr 1–2) opublikował szkic Najstarszy widok Lwowa – Sztych Franza Hogenbergera z 1618. Współpracował od r. 1991 z „Rocznikiem Lwowskim” i zamieścił tam m.in. studium Urbanistyczna fizjografia dawnego Lwowa. W r. 1991 wystąpił w czteroodcinkowym filmie telewizyjnym „Mój kochany Lwów” (realizacja Czesław Kruszelnicki). Przyjaźń z dojeżdżającym z Londynu, a od r. 1989 mieszkającym w Warszawie, Henrykiem Vogelfaengerem, «Tońkiem» z przedwojennej audycji „Wesoła Lwowska Fala”, zaowocowała opracowaniem Na Wesołej Lwowskiej Fali (W. 1991). Z tematyki zawodowej ogłosił w r. 1992 ostatnią książkę Architektura. Encyklopedia mini (W.).
S. należał do założycieli i darczyńców Kolekcji Leopolis, powołanej pod koniec r. 1992 przez Oddz. Stołeczny TMLiKPW oraz Muz. Niepodległości w Warszawie. Wszedł do Rady Kolekcji i opracował jej znak graficzny; przy jego udziale zorganizowano w maju 1993 w Muz. Niepodległości wystawę „Lwowskie cymelia”. Do Kolekcji Leopolis przekazał ponad czterysta obiektów. Zwieńczeniem jego prac pisarskich był cykl Tamten Lwów, w którym przedstawił wielorakie aspekty życia społecznego, kulturalnego, obyczajowego i religijnego miasta; we Wrocławiu ukazało się (do śmierci S-a) sześć tomów: Oblicze miasta (1992), Ulice i place (1993), Świątynie, gmachy i pomniki (1993), My Lwowianie (1993), Życie miasta (1994) oraz Rozmaitości (1994). Również we Wrocławiu w r. 1994 wydano Pudełko lwowskich wspomnień pełne, a w r. 1995 dwa zbiory wierszy S-i Kwiaty lwowskie i Krajubrazy syrdeczny. W r. 1996 wystąpił S. jako lektor w filmie dokumentalnym „Puchalszczyzna” Bożeny i Jana Walencików. Zmarł nagle 30 VI 1996 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.
W zawartym w r. 1949 w Warszawie małżeństwie z Wandą z domu Izert (1926–2010), żołnierzem AK (pseud. Łucja), historykiem, wieloletnim kierownikiem Zakł. Dokumentacji Księgoznawczej Biblioteki Narodowej, autorką prac „Bibliografia Ziem Zachodnich i Północnych za r. 1967” (W. 1970) oraz „Bułgaria w piśmiennictwie polskim (1944–1963)” (W. 1965), miał S. syna Krzysztofa (ur. 1952), absolwenta Politechn. Warsz., i córkę Ewę, zamężną Minkiewicz (ur. 1953), absolwentkę SGPiS.
Po śmierci S-i ukazały się dwa ostatnie tomy Tamtego Lwowa: Z niebios nad Lwowem (Wr. 1996) oraz Arcylwowianie (Wr. 1997), do którego włączono posłowie Andrzeja W. Kaczorowskiego o autorze. W Telewizji Polskiej w r. 1999 powstał film biograficzny o S-i pt. „Semper Fidelis” (scenariusz, reżyseria Alina Czerniakowska), a w cyklicznym magazynie historyczno-kulturalnym „Skarbiec” poświęcono mu odcinek pt. „Arcylwowianin Witold Szolginia”, przygotowany przez Zofię Halotę. Od r. 2010 krakowskie wydawnictwo «Wysoki Zamek» wznowiło cykl Tamten Lwów.
Bibliografia historii Polski za rok 1971, Wr. 1973; toż za l. 1992–7, Kr. 1994–9; – Boczewska A., Krajobrazy serdeczne, „Życie Warszawy” 1989 nr 72; Jakubowska U., Lwów w literaturze pięknej po 1945 r., w: Kraków – Lwów, książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wiek, Red. J. Jarowiecki, Kr. 1999 IV 58, 63–4; Kaczorowski A., Arcylwowianin – Witold Szolginia (1923–1996), „Biul. IPN” 2009 nr 1–2 (96–97) s. 117–124; [Rec. Arcylwowian]: „Gaz. Lwow.” 1998 nr 13 (J. Wasylkowski); [Rec. Z niebios nad Lwowem]: „Semper Fidelis” 1997 nr 3 s. 23–4 (A. Łazar); – Janicki J., Cały Lwów na mój głów. Alfabet lwowski, W. 1993 s. 191–3 (nieścisłości); Listy Alfreda Schuetza do Witolda Szolgini, „Arch. Emigracji. Studia – Szkice – Dok.” 2000 z. 3 s. 264–6; – „Niedziela” R. 49: 2006 nr 30 s. 20 (A. Kaczorowski); – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Biul. Inform. TMLiKPW”, Oddz. Stoł., 1997 nr 2 s. 25, toż, Oddz. w P., 1996 nr 4, „Cracovia Leopolis” 1997 nr 1 s. 17–19 (J. Masior), „Dzien. Pol.” R. 52: 1996 nr 221 s. 40 (A. W. Serczyk), „Gaz. Lwow.” 1996 nr 12 (B. Rafalska), „Komun. SARP” 1997 nr 2 (T. Barucki), „Lithuania” 1996 nr 1/2 s. 245–6 (A. Bajcar), „Niepodległość i Pamięć” R. 3: 1996 nr 2 s. 212–7 (H. Wiórkiewicz), „Słowo” 1996 nr 130 dod. „Kresy” (A. Hollanek), „Roczn. Lwow.” [T. 4]: 1996 s. 231–4 (J. Wasylkowski), „Rzeczpospolita” R. 15: 1996 nr 155 s. 23 (K. Masłoń), „Semper Fidelis” 1996 nr 4 s. 44, nr 5 (J. Masior), „Wieczór Wr.”, dod. „Wieczór we Lw.” 1996 nr 151, „Życie Warszawy” 1996 nr 153, 154; – Arch. Oddz. Warsz. SARP: Karta ewidencyjna S-i, życiorysy własne, wykazy prac badawczych i publikacji; – Mater. w posiadaniu rodziny; – Informacje żony S-i Wandy i syna Krzysztofa z W.
Alicja Pacholczykowa